تغییرات مکانی پارامترهای کیفی آب زیرزمینی و ارزیابی ریسک آلودگی فلزات سنگین در حوزه آبریز دشت قم

چکیده منابع آب زیرزمینی در نواحی خشک و نیمه خشک به عنوان منبع اصلی تأمین کننده آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. افزایش جمعیت، پیشرفت صنایع و عدم کنترل مناسب زیست محیطی، منجر به نزول کیفی و آلودگی منابع آب زیرزمینی شده است. یکی از مشکلات اصلی در ارزیابی وضعیت کیفی این منابع، عدم امکان نمونه برداری از تمام نقاط می باشد. روش های زمین آماری با در نظر گرفتن همبستگی مکانی متغیرهای محیطی، نتایج حاصل از نقاط مشاهده ای را به سایر نقاط تعمیم داده و باعث صرفه جویی در زمان و هزینه های نمونه برداری می شود. در این مطالعه جهت تهیه نقشه های پهنه بندی و ریسک (احتمالاتی) آلودگی غلظت عناصر سنگین آرسنیک، سرب و کادمیم و همچنین بررسی تغییرات مکانی پارامترهای کیفی هدایت الکتریکی، tds و سختی کل در آب زیرزمینی حوزه آبریز دشت قم از روش های زمین آماری استفاده گردید و نتایج حاصل از میانیابی، به روش اعتبارسنجی متقابل با استفاده از شاخص های mbe، rmse و rmsse مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان از برتری نیم تغییرنمای مدل نمایی (با داشتن حداقل rss و حداکثر r2) برای عنصر آرسنیک و مدل کروی برای عناصر سرب و کادمیم جهت استفاده در روش کریجینگ معمولی به منظور تهیه نقشه پهنه بندی این عناصر دارد. جهت تهیه نقشه ریسک (احتمالاتی) آلودگی فلزات سنگین در روش کریجینگ شاخص، نیم تغییرنمای مدل نمایی برای عنصر آرسنیک و مدل کروی برای عناصر کادمیم و سرب بهترین برازش بوده و دقت تخمین بالاتری از خود نشان دادند. با توجه به همبستگی مناسب (996/0 ) میان مقادیر هدایت الکتریکی و tds، استفاده از هریک به عنوان متغیر کمکی در برآورد دیگری، سبب افزایش دقت تخمین در روش کوکریجینگ نسبت به روش کریجینگ معمولی شده است. نتایج حاصل از اعتبارسنجی بیانگر برتری مدل کروی جهت برآورد مقدار سختی کل در روش کریجینگ معمولی می باشد. در نهایت نقشه های تولید شده با نرم افزار gs+ به محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی انتقال داده شده و با اضافه کردن مرز حوزه، به صورت نقشه های پهنه بندی ارائه شده است. کلمات کلیدی: زمین آمار، کریجینگ، نقشه ریسک، آلودگی عناصر سنگین، کیفیت آب زیرزمینی، حوزه آبریز دشت قم